Գրական լեզվին զուգընթաց գոյություն են ունեցել և ունեն
բարբառներ։
Հայերենի բարբառների թիվը բավականին շատ է մոտ 60, որոնք կոչվում են նույն վայրի անունով, որտեղ խոսվում են։ Օրինակ՝ Ղարաբաղի, Շիրակի, Լոռու բարբառներ։ Բարբառները գրական լեզվից առաջին հերթին տարբերվում են իրենց արտասանությամբ։ Դրանք կարող են երբեմն դժվար հասկանալի լինել, բայց պետք է գիտակցել, որ բարբառները մեր լեզվի և ազգային մշակույթի արժեքներից են։
Հայերենիտարածմանաշխարհագրությունը
Հայերենը աշխարհի հնագույն լեզուներից մեկը, Հայկական
լեռնաշխարհի սահմաններից դուրս մեծ տարածում չի ստացել։
Այսինքն հայերենով խոսել են հայերը և մասամբ լեռնաշխարհում
բնակվող այլ ժողովուրդներ։ Սակայն հայերենը տարածված է աշխարհով մեկ, որովհետև դժվար է գտնել մոլորակի գոնե մի անկյուն, որտեղ հայ չի ապրել
կամ չի ապրում։ Մենք արդեն գիտենք, որ մեր ժողովրդի մի խոշոր հատված տարբեր պատճառներով սփռվել է աշխարհով մեկ։ Մայր հայրենիքում այսօր ապրում է ընդամենը 3,2 միլիոն հայ, իսկ հայության մեծ մասը, փաստորեն, ապրում է օտար
երկրներում։
Գնալով աշխարհի տարբեր անկյուններ` հայն իր հետ տանում և փորձում է պահպանել իր լեզուն։ Այդ պատճառով հայերենը աշխարհի ամենատարածված լեզուներից է։
Բնական թվի բաժանարարներն ու բազմապատիկները Դասարանական առաջադրանքներ
Բանավոր քննարկվող հարցեր
1. Ի՞նչ է բնական թվի բաժանարարը։
Բաժանա
2. Ի՞նչ է բնական թվի բազմապատիկը։
3. Ինչպե՞ս կարելի է ստանալ բնական թվի ցանկացած
բազմապատիկ։
4. Ո՞րն է այն բնական թիվը, որը ցանկացած բնական թվի
բաժանարար է։
5. Առնվազն քանի՞ բաժանարար կարող է ունենալ 1-ից տարբեր
բնական թիվը։
6. Տվյալ բնական թվի բազմապատիկների մեջ կա՞ արդյոք
ամենամեծը։ Իսկ ամենափո՞քրը:
Առաջադրանքների փաթեթ
1․ 4366 թվի բաժանարա՞ր է արդյոք 37 թիվը։ Իսկ 4549-ի՞։
Այո
2․ Գտե՛ք թվի բոլոր բաժանարարները․
10=1,2,5,10:
15=1,3,5,15
18=1,2,10,18:
Упражнение 8. Задайте вопросы к предложениям.
Модель: Это мой дом. – Чей это дом?
1. Это мой учебник.Чей это учебник. 2. Это моя комната.Чья это комната. 3. Это моё окно.Чьё это окно. 4. Это мои
книги.Чьи это книг 5. Это наш класс.Чьё это класс. 6. Это наша газета. Чья это газета. 7. Это ваш друг. Чьи это друг 8. Это ваша
сестра.
Հարավային դպրոցում բոլոր դասրաների երախենրի քանակը 120 է։ Բայց մյուս տարի 30 սովորող գնաց Միջին քպրոց 46երեխա ընդունվեց դպրոց։ Իսկ մյուս տարի 68 սովորող գնաց 81 սովորող ընդունվես դպրոց։Վերջում քանի երեխա եղավ:
1)120-30=90
2)90+46=136
3)136-68=68
4)68+81=149
Պատ․ եղավ 149սովորող։
Ընկեր Աննան երեխաներին ասել էր, որ նրանք մետք է սարքեին փայտիկներից ռոբոտ։ Ամբողջական պետք էր 56պայտիկ իսկ դասարանում կա 26սովորոս։ Եթե ամեն սովորող իր հետ քանի փայտիկ պետք էր բերի ։ Բայց հինգ սովորող չեր բերել։ Ինչպես իմանանք քանի սովորող է բերել փայտիկները, և քանի փայտիկ է ստացվել։
Խաչբառ Հարցերը լուծեք բանավոր և ներկայացրեք հայերենի այբուբենի
տառերով․ Հորիզոնական 1) Գտեք բաժանելին, եթե բաժանարարը 33 է, թերի քանորդը՝ 6,
մնացորդը՝ 2։
Մխիթար Սեբաստացին սովորել է Սեբաստիայի Սբ. Նշան, ապա՝ Էջմիածնի, Սևանի, Կարինի վանքերում։ 1693 թ. մեկնել է Բերիա (այժմ՝ Հալեպ), որտեղ ծանոթացել է կաթոլիկ միսիոներների հետ։ 1696 թ. ձեռնադրվել է կուսակրոն քահանա, 1699 թ.՝ ստացել վարդապետական գավազան։ 1701 թ. Կոստանդնուպոլսում հիմնադրել է միաբանություն։ 1705 թ. Հռոմի իշխանություններից ձեռք բերելով վանք հիմնելու համաձայնություն՝ 1706 թ. Վենետիկին ենթակա Հունաստանի Մեթոն բերդաքաղաքում ձեռնամուխ է եղել վանքի կառուցմանը։
1712 թ. Հռոմի պապը Սեբաստացուն շնորհել է աբբահոր կոչում։ Խուսափելով թուրքական հարձակումներից՝ 1715 թ. միաբանությունը տեղափոխվել է Վենետիկ։ 1717 թվականին Վենետիկի Ծերակույտը հրովարտակով Սբ. Ղազար կղզին շնորհել է միաբանությանը։ Այստեղ Սեբաստացին կառուցել է եկեղեցի, բացել դպրոց, պատրաստել է միաբան-գործիչներ։
Կրթահամալիրն իրականացնում է պետական այլընտրանքային (հեղինակային) կրթական ծրագիր, որի ընթացքում կարևորվում է սովորողի և ուսուցչի համատեղ ստեղծական և նախագծային աշխատանքը։ ՏՏ-ն և օտար լեզուները գործածվում են առաջին դասարանից։ Սովորողի նախասիրությունը ուսումնական պլանով որոշված գործունեություն է, որն իրականացվում է լաբորատոր-մասնագիտական միջավայրում։
Կրթահամալիրում գործում են բազմաթիվ ակումբներ, որոնցից են Գիտակների ակումբը, Անգլախոսների ակումբը, Հայրենագիտական ակումբը, Տիեզերք ակումբը, Էկոլոգների ակումբը, Բուսաբանների ակումբը, Երիտասարդ քիմիկոսների ակումբը, TV-ներ, ռադիոներ, ամսագրեր և այլն։ Սովորողները ունենում են ընտրությամբ գործունեություն, անցնում են օտար լեզուներ, արհեստներ և սպորտաձևեր։
Պատկերացնենք, թե մենք որևէ այլ երկրում ենք։ Առաջինը, որ կնկատենք, այն է, որ այդ երկրում մարդիկ խոսում են մեզ համար անհասկանալի լեզվով։ Դա է պատճառը, որ մենք այդ լեզուն անվանում ենք օտար։ Սակայն նույն այդ լեզուն մայրենի է դրանով խոսող մարդկանց կամ այդ երկրի ժողովրդի համար։ Յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի իր մայրենի լեզուն, որով նա խոսում է, գրում, հաղորդակցվում։ Ամենավաղ մանկությունից, երբ մարդն իր առաջին բառերն է արտասանում, սկսում է խոսել այն լեզվով, որը ավելի ուշ նրա կողմից արդեն գիտակցվում է որպես մայրենի լեզու։ Սովորաբար հենց մայրենի լեզվով են մարդիկ մտածում, ստեղծագործում, աղոթում, թերթեր տպագրում, ռադիո-հեռուստատեսային հաղորդումներ վարում և այլն։ Հայերի մայրենի լեզուն հայերենն է։ Յուրաքանչյուր ժողովրդի, ազգի գլխավոր հատկանիշը, որով նա տարբերվում է մյուսներից, հենց նրա մայրենի լեզուն է։ Հայերենը ոչ միայն մեր մայրենի լեզուն է. հայերենը նաև Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն է։
Հայոց լեզուն աշխարհի հնագույն և հարուստ լեզուներից է։ Այն անցել է զարգացման բազմադարյան ուղի։ Մաշտոցյան գրերի գյուտից հետո, այսինքն` վերջին 1600 տարվա ընթացքում, գրավոր հայերենն անցել է երեք փուլ` գրաբար, միջին հայերեն և աշխարհաբար։ Աշխարհաբար հայերենը շարունակեց զարգանալ երկու ճյուղով, այդ պատճառով մենք այսօր ունենք երկու գրական լեզու` արևելահայերեն և արևմտահայերեն։
Ուշադի՛ր կարդացեք այս երկու բանաստեղծությունների հատվածները. Ինչո՞ւ ապշած ես,
Լըճա՛կ, Ու չեն խայտար քու ալյակք,
Մի՞թե հայլվույդ մեջ անձկավ Գեղուհի՞ մը նայեցավ։
Պետրոս Դուրյան
Ես իմ անուշ Հայաստանի արևահամ բառն եմ սիրում,
Մեր հին սազի ողբանվագ, լացակումած լարն եմ սիրում,
Արնանման ծաղիկների ու վարդերի բո՛ւյրը վառման,
Ու նաիրյան աղջիկների հեզաճկուն պա՛րն եմ սիրում։
Եղիշե Չարենց
Ի՞նչ նմանություններ և տարբերություններ եք տեսնում։
Երկու բանաստեղծություններն էլ հայերեն են, սակայն դրանցից առաջինը հյուսված է արևմտահայերենով, իսկ երկրորդը` արևելահայերենով։ Հայոց պատմությունն այնպես է ընթացել, որ մի որոշ ժամանակ մեր հայրենիքը բաժանված է եղել երկու մասի` Արևմտյան և Արևելյան։ Արևելյան Հայաստանում ձևավորվեց արևելահայերենը, իսկ Արևմտյան Հայաստանում՝ արևմտահայերենը։ Այսպիսով, հայոց լեզվի այս երկու տարբերակների գոյությունը պայմանավորված է հայ ժողովրդի պատմական ճակատագրով։ 19-րդ դարում, երբ ձևավորվում էր աշխարհաբարն իբրև գրական լեզու, Հայաստանը բաժանված էր Արևելյան և Արևմտյան մասերի։ Դրանցից յուրաքանչյուրն ուներ իր տնտեսական, քաղաքական և մշակութային կյանքի կենտրոնը։ Արևելյան Հայաստանում այդպիսի կենտրոն էր Արարատյան դաշտը, արևմտահայերի համար` Կոստանդնուպոլիսը։ Հիմնականում Արարատյան և Կոստանդնուպոլսի խոսակցական լեզուներն էլ դարձան այն հիմքերը, որոնց վրա զարգացան հայոց լեզվի երկու ճյուղերը։
Ընթերցանության համար
Աշխարհի ժողովուրդները խոսում են ավելի քան 3000 լեզուներով, այդ շարքում հայերենը` խոսողների թվով, առաջին հարյուրյակի մեջ է։
• Լեզուներից միայն 13-ով են խոսում 50 միլիոնից ավելի մարդիկ` անգլերեն, իսպաներեն, ռուսերեն, գերմաներեն, ֆրանսերեն, իտալերեն, չինարեն, հինդի, ճապոներեն, արաբերեն և այլն։ Ով գիտե այդ լեզուները, կարող է հաղորդակցվել աշխարհի բնակչության 2/3-ի հետ։
• Հայերենը այն տասը լեզուներից է, որոնցով ամենից վաղ են տպագրական տառեր ձուլվել, ինչպես օրի[1]նակ` գերմաներենը, իտալերենը, ֆրանսերենը, ֆլա[1]մանդերենը, եբրայերենը, արաբերենը, անգլերենը, սլավոներենը։
• Առաջին հայ տպագիր գիրքը` «Ուրբաթագիրք» բժշկա[1]րանը, լույս է տեսել Վենետիկում (Իտալիա) 1512 թվականին, տպագրության գյուտից 57 տարի հետո։ Հայ առաջին տպագրիչը Հակոբ Մեղապարտն է։ 2012թ. մեծ շուքով նշվեց հայ գրատպության 500–ամ[1]յակը, իսկ Երևանը ճանաչվեց Գրքի համաշխար[1]հային մայրաքաղաք:
• Մատենադարանի հազարավոր ձեռագրերի մեջ ամենամեծը Մշո Ճառընտիրն է, որն ունեցել է հետաքրքրական ճակատագիր։ 1204 թվականին թուրք սելջուկները սպանում են այս ձեռագրի տիրոջը և կողոպտում նրա ունեցվածքը։ Հայերը դրամ են հավաքում, հետ են գնում ձեռագիրը և պահում Մշո Առաքելոց վանքում։ 1915 թվականին եղեռնից հրաշքով փրկված գաղթականներն իրենց հետ տանում են գիրքը, որը կշռում էր ավելի քան 2 փութ (32 կգ)։ Ձեռագիրը բաժանում են երկու մասի, մի մասը հասցնում են Էջմիածին, մյուսը թաքցնում են Էրզրումի եկեղեցու բակում, հայտնաբերվում է պատահաբար և հետագայում միացվում մյուս կեսին։ Գրքի 19 թերթ այժմ պահվում է Վենետիկի Մխիթարյան միաբանության գրադարանում:
